Vrijdag bezocht ik een prachtige tentoonstelling van Tjibbe Hooghiemstra in Museum Belvédère in Heerenveen-Oranjewoud. Het is zo’n tentoonstelling waar ik als bezoeker naar toe ga, omdat ik het werk van deze kunstenaar ken en benieuwd ben naar wat deze tentoonstelling mij gaat brengen. Ik hoop natuurlijk altijd dat ik de schoonheid mag ontmoeten, maar die zekerheid is er allerminst. In deze blog leest u wat deze tentoonstelling mij gebracht heeft.
Over de tentoonstelling
Tjibbe Hooghiemstra - Wâldman
6 oktober 2018 t/m 27 januari 2019
Wâldman is de titel van de multi-mediale tentoonstelling van kunstenaar Tjibbe Hooghiemstra (Tytsjerk, 1957). Hij is geboren en getogen in de Fryske Wâlden. Hij woonde er meer dan veertig jaar. De afgelopen vier jaar werkte de kunstenaar aan een serie tekeningen, foto’s en schilderijen, die het gebied en zijn bewoners tot onderwerp hebben. Voor de taal is in de expositie een prominente rol weggelegd omdat, zo stelt Hooghiemstra, taal iemands identiteit bepaalt. Voor het literaire deel is samenwerking gezocht met de uit de Wâlden afkomstige schrijvers Nyk de Vries, Tsead Bruinja en Douwe Kootstra. Delen van teksten zullen in de tentoonstelling opduiken als losse regels, woorden en tekstflarden op de wanden. Ook zal er op bepaalde plekken gesproken woord te horen zijn.
Hooghiemstra reageert in dit persoonlijke project niet alleen op de natuur, maar ook op de geaardheid van de Wâlden. ‘Een kritische echo’, zo omschrijft de kunstenaar zijn project. Hij houdt van het landschap uit zijn jeugd, met de uitgestrekte percelen en boomwallen, maar hij heeft moeite met de mentaliteit van bepaalde streekbewoners: ‘Over soms ernstige zaken wordt niet gesproken. Men draait zich gewoon om en doet of het er niet is. Daar heb ik een pesthekel aan.’
Verleiden
Ik merk steeds vaker dat de kunst of de tentoonstelling mij de kans moet geven mij te verleiden. Of is dat al verleiden? Ik moet het gevoel hebben dat de beelden die mij getoond worden aantrekkelijk zijn. Niet de aantrekkelijkheid die het toegankelijk maken, maar voor mij schuilt de aantrekkelijkheid in de meer letterlijke betekenis: ik moet me aangetrokken voelen om verder te kijken, om me te verdiepen in hetgeen ik kan zien. En… dat is bij deze tentoonstelling gelukt: ik ben er nog steeds mee bezig. Ik zou willen dat het museum om de hoek was, opdat ik er weer zou mogen zijn. Ik wil verder kijken. Niet alleen naar de beelden die er om vragen verder te kijken, niet alleen naar het beeld dat in de tentoonstelling te zien is, maar ook naar de beelden in mij zelf. Wat is de betekenis van hetgeen ik dan kan zien?
“De olifant die aanwezig is, die iedereen ziet,
maar waar niemand over spreekt. ”
Echo
Het is altijd gevaarlijk om te interpreteren wat de kunstenaar wil zeggen, maar de begeleidende informatie die het museum verschaft geeft wel iets aan. De tentoonstelling geeft commentaar op de Fryske Wâlden, een gebied waar Tjibbe Hooghiemstra geboren en getogen is. Hijzelf beschrijft het project als een ‘kritische echo’ en dat is wat mij betreft zeer geslaagd. Een dag na mijn bezoek is de echo in mijzelf nog niet verstomd. De beklemming wordt door mij gevoeld.
Indringend
Het bezoeken van deze tentoonstelling is voor mij een indringende ervaring geworden. Dit wordt niet alleen veroorzaakt door de beelden, maar ook door de totale ervaring. Het zijn niet alleen schilderijen, maar ook foto’s, geluiden en de ruimte die de door mij gevoelde beklemming zo indringend maken, maar bovendien de samenhang, die tot uitdrukking is gebracht door de samenstelling en de inrichting van dit project. Ik heb ervaren dat ik niet alleen naar de beelden kon kijken, maar dat ik in één groot beeld zelf aanwezig mocht zijn. Alsof alles, ook ik, opgenomen werd in een nieuw beeld: een project van Tjibbe Hooghiemstra. Alsof elk, door hem gecreëerd beeld een nieuwe kwast-streek werd in een nieuw schilderij. De kunstenaar heeft de tentoonstelling zelf ingericht en is daarmee ook schepper van de nieuwe werkelijkheid. Prachtig!
Roze olifant
In de overdenkingen en gevoelens die ik nu heb over deze ervaring gaat dit project over iets waar wij allen mee te maken hebben en wat we veelal de ‘de roze olifant’ noemen. Iedereen ziet de olifant en niemand spreekt er over. Over de motieven van het ‘niet-spreken’ is geen algemeen geldige verklaring, maar het ervaren van het zien en het gevoelde niet-kunnen-bespreken is de beklemmende ervaring die ik ervaren heb.
Beklemming
Het bewust worden van ‘de olifant’, het kunnen zien dat er mogelijk meerdere personen zijn die het zien en het vervolgens kunnen kiezen hoe dit alles te duiden help ons uit de beklemming te komen. Ik hoop dat ik nog een aantal keren naar de door Tjibbe Hooghiemstra, opgeroepen en weergegeven beklemming te mogen gaan. En die kans heb zowel ik als u nog tot 27 januari. Mocht u naar deze tentoonstelling gaan of al zijn geweest, dan ben ik benieuwd naar uw ervaring.